Hoe fysieke overlevingsreacties van invloed zijn op fysieke en mentale klachten

In stressvolle situaties of omstandigheden worden vaak fysieke overlevingsreacties in gang gezet. Denk aan de bekende ‘fight’, ‘flight’ en ‘freeze’ reacties. Sinds ik de sensorimotor psychotherapie opleiding van Pat Ogden heb gevolgd, ben ik mij nog bewuster geworden van de invloed daarvan op ons lichaam. Wanneer dit soort reacties langer aanhouden kan zich dit uiten in moeheid, aanhoudende spanning en fysieke en mentale klachten. Vaak denken wij bij de oorzaak van moeheid aan hoeveelheid werk en de duur van de belasting. Onze reactie op spanning is echter van grote invloed. Voor mensen die veel last hebben van moeheid of fysieke klachten zou het wel eens behulpzaam kunnen om de bij zichzelf te onderzoeken.

Hoe overlevingsreacties in gang worden gezet

Fysieke overlevingsreacties worden dus in de praktijk in situaties waarin je stress ervaart veel vaker in werking gezet dan je doorhebt. Wat er dan gebeurt is dat je lichaam zich klaarmaakt voor actie. Bijvoorbeeld vechten of vluchten. Alleen dit doe je niet daadwerkelijk. We vluchten niet echt uit een vergaderzaal. We gaan onze leidinggevende of collega niet daadwerkelijk te lijf bij een meningsverschil. Maar ons lichaam kan wel die actie op subtiele wijze aanzetten. Dus wel de bijbehorende spierspanning, verhoogde hartslag, verhoogde ademhaling etc in gang zetten. Dus ons lichaam zet zich schrap maar we blijven beheerst praten tegen die collega. Dit is een subtiel proces en niet direct waarneembaar bij een ander. En zelf heb je het vaak ook niet door.

Het effect op je lichaam

Zonder dat je het doorhebt gebeurt er door het proces van opstarten van een reactie en de inhouding daarvan van alles in je lichaam. Dit kan leiden tot klachten als hoofdpijn of andere fysieke klachten die je niet direct kunt duiden. Dit kan met name gebeuren als je langere tijd in een omgeving verblijft die dit soort reacties in je oproept.

Ingrijpen via het denken lukt niet meer

Een lastig punt in het hanteren van deze reacties is dat je er met je denkende brein niet direct op kunt ingrijpen. Dit komt omdat op het moment dat er een fysiek overlevingsmechanisme wordt ingeschakeld, de hogere denkfuncties uitschakelen. Dit verschijnsel wordt ‘bottum-up hijacking’ genoemd. Een mooi woord vind ik omdat het zo goed aangeeft wat er gebeurt. Ons brein geeft aan dat er gevaar is en dat het lichaam het moet overnemen (bottum up), daarmee de hogere denkfuncties overrulend. Dit verklaart ook waarom je onder stress minder goed kan nadenken en soms helemaal dichtklapt. Ik zag het laatst nog gebeuren in een assessment. De rollenspeler bood tegenspel en de deelnemer aan het assessment klapte dicht. Hij wist niet meer wat hij moest zeggen. Een klassieke ‘freeze’ reactie. Zolang het lichaam niet tot rust is gekomen kun je er via je denken dus niet op ingrijpen.

Ingrijpen via het lichaam

Het lichaam is hier dus de sleutel. Eerst jezelf helpen tot rust te komen en de fysieke reacties weer kalmeren is de oplossing. Dit kan bijvoorbeeld via de ademhaling of andere manieren die jou tot rust brengen. Hoe meer je dit soort reacties bij jezelf leert herkennen, hoe makkelijk en sneller je jezelf er ook weer uit kunt halen. Je kunt leren welk fysiek aangrijpingspunt jou helpt in dit soot situaties.  Zodra je tot rust bent gekomen merk je vanzelf dat het denkvermogen weer op de lijn komt. En, het verleggen van de aandacht naar je lichaam is sowieso stress al verlagend.

Ook hierbij is the only way dus (bottum) up!

Interesse en meer hierover weten? Stuur een mail naar marina@arbeidspsychologeniddennederland.nl